Ата-аналарға арналған ескертулер

АТА-АНАЛАР ҮШІН ЕСКЕРТУЛЕР

Бала мінез-құлқын түсіну

• Әр мінез-құлықтың артында қажеттілік жатыр
• Мінез-құлық ≠ баланың тұлғасы
• Маңызды: «Бала не сезіп отыр және не қалайды?»

Бала эмоциясына қалай жауап беру

• «Жайлап тыныштал» деп айтпаңыз
• Эмоцияны атаңыз («Сен ашуланып тұрсың»)
• Жанында болыңыз және уақыт беріңіз

Шекаралар дауыспен немесе жазалаусыз

• Ережелер — сүйемелдеу, қысым емес
• Ереженің себебін түсіндіріңіз
• Бала көңілі толмаған кезде қолдау көрсетіңіз

Бала есту үшін қалай сөйлесу

• «Мен хабарламаларын» қолданыңыз
• Активті тыңдаңыз, сөздерін қайталаңыз
• Нақтылау сұрақтарын қойыңыз

Қателіктер — дамудың бөлігі

• Қол жеткізген нәтижеге емес, күш салуға мақтау
• Қателіктерден үйреніп, шешімдерді талқылаңыз
• Сынның орнына сұрақтар қойыңыз

Ата-ананың тыныштығы — негізгі фактор

• Үзіліс, тыныс алу, қысқа сөйлемдер — айқайдың орнына
• Тыныш ата-ана → тыныш бала

Жауапкершілік бақылаусыз

• Балаға сеніңіз
• Оның орнына жасамаңыз
• «Сен не ойлайсың?» деген сұрақ қойыңыз

Баланың өзін-өзі бағалауы

• Қабылдау, сыйлау, қолдау көрсету
• Басқалармен салыстырмау
• Күшті жақтарын байқап отыру

Ата-аналық көзқарастар

• Өзгерту: «Ол әдейі жасайды» → «Ол үйреніп жатыр»
• «Ол тыңдауы керек» → «Оған көмек қажет»

Мамандардың көмегі қажет кезде

• Жиі истерика, агрессия, жабықтық
• Күшті уайым
• Мінез-құлықтың күрт өзгеруі

Балаға оқуға қолдау көрсету

• Басқалармен салыстырмау
• Қызығушылықты қолдау
• Күш салғаны үшін мақтау

Ата-ана да адам

• Шаршауға және қателесуге құқығы бар
• Көмек сұрау
• Өзіне қамқорлық жасау → балаға қамқорлық

ЭМОЦИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ИНТЕЛЛЕКТ

1. Эмоцияны тануды үйрену

• Балаға әртүрлі эмоциялар қалыпты екенін түсіндіріңіз
• Эмоцияларға атау беруге көмектесу: қуаныш, қайғы, ашу, қобалжу

1. Эмоция ≠ әрекет

• Сезімдер өздері жаман емес
• Эмоцияны қауіпсіз көрсету жолдарын үйрету

1. Активті тыңдау

• Көзге қарау, сөзді бөлмеу
• Перефразалау: «Сен … айтқың келе ме?»

1. Реакция алдында пауза

• Эмоция әсерінен әрекет жасамас бұрын үзіліс жасауға үйрету
• Ересек өз үлгісімен көрсетеді

1. Эмпатияны үлгі арқылы көрсету

• Басқалардың сезімдерін талқылау: «Сен қалай ойлайсың, Петя қалай сезінеді?»
• Басқа эмоциялар маңызды екенін көрсету

1. Күндік рефлексия

• Кешкісін: «Бүгін не қуантты? Не ренжітті?»
• Бала эмоциясын түсінуді үйренеді

1. «Мен» сөзі «сеннің» орнына

• «Сен мені ашуландырдың» → «Маған шу болғанда қиын»
• Сезім үшін жауапкершілік қалыптастырады

1. Қақтығысты конструктивті шешу үлгісі

• Алдымен тыңдау, содан кейін бірге шешім іздеу
• Әрекет нұсқаларын талқылау, бұйрық бермеу

1. Процесті мақтау, нәтижеге емес

• «Сен ұзақ тырыстың, берілмедің» → «Жақсы шықты»
• Табандылық пен сенімділікті дамытады

1. Эмоция себептерін түсінуді үйрету

• «Неліктен ашуланып отырсың? Саған не керек?»
• Бала қажеттілігін түсінеді

1. Әлеуметтік дағдыларды ойын арқылы дамыту

• Келісімге келу, бөлісу, кезек күту жағдайларын беру
• Нәтижені талқылау

1. Көмек сұрау және беру

• Көмек сұрау қалыпты екенін білу
• Басқаларға көмектесуді үйрету

1. Эмоциялар бойынша тұрақты «чек-ин»

• Таңертең: «Мен өзімді қалай сезінемін?»
• Кешке: «Бүгін не қиын болды?»

1. Стресті басқару

• Дем алу жаттығулары
• Қысқа үзілістер
• Жеңіл физикалық белсенділік (жүру, секіру)

1. Қателікті мойындау

• Ересектер де эмоцияны басқара алатынын көрсету
• «Мен қателестім, бірге басқа жолмен көрейік»

 БАЛАНЫҢ ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАЛАУ ЖӘНЕ СЕНІМІ

1. Күш салғанын мақтау, нәтиже емес

• «Сен ұзақ тырыстың — керемет»
• «Нәтиже әлі маңызды емес»

1. Тұлғаны әрекеттен бөлу

• «Сен жақсысың, қателік жасасаң да»
• «Сен жамансың» деген сөздерден аулақ болу

1. Жауапкершілікті балаға сай беру

• Өз шешімін қабылдауға, жоспарлауға мүмкіндік беру
• Қолдау көрсету, орнына жасамау

1. Тәуелсіздікті қолдау

• Жай тапсырмалар
• Кіші жобалар: сурет салу, конструктор жинау, тамақ жасау

1. Қателесуге рұқсат беру

• Қателіктер — оқудың бөлігі
• «Қателіктен не үйрендік?» талқылау

1. Басқалармен салыстырмау

• Салыстыру сенімділікке зиян келтіреді
• «Бүгін кеше қарағанда жақсы шықтың»

1. Кішігірім жетістіктер жасау

• Күрделі тапсырмаларды қадамдарға бөлу
• Әр қадамды атап өту

1. Инициативаға қолдау көрсету

• Бала қызығушылығы маңызды
• «Не жасағың келеді?» сұрау

1. Сезімдерді және жетістіктерді талқылау

• «Бүгін не істедің?»
• «Не қиын болды?»

1. Өз пікірін қорғауды үйрету

• «Сен қалай істесең дейсің?»
• Жауапты тыңдау және сыйлау

1. Қарым-қатынас дағдыларын дамыту

• Сәлемдесу, алғыс айту, көмек сұрау
• Әлеуметтік ортада сенімділік үшін рөлдік ойындар

1. Отбасылық шешімдерге қатыстыру

• Бала ережелер мен жоспарларды талқылауға қатысу
• Маңызды сезім қалыптастырады

1. Күшті жақтарға назар аудару

• Таланттар мен жетістіктерді байқау
• Оларды дамыту

1. Сенімділік үлгісін көрсету

• Ата-ана батылдық пен өзін сыйлауды көрсету
• Ересектердің қателіктері үйренуге қалыпты екенін көрсетеді

1. Тұрақты кері байланыс

• Жеке мақтау: «Сен бұл тапсырманы орындадың»
• Құрылымдық қолдау: «Келесі жолы басқа жолмен көрейік»

 

«Балаларды қалай жазаламау керек»
1. Тыныштық. Баланың бойкотқа төтеп беруі өте қиын, бұл оның барлық ақыл-ой күшін жұмсауын талап етуі мүмкін.
2. «Мен сені енді сүймеймін» деп айту және т.б. Махаббаттан айыру, әрине, үлкендердің балаға деген сүйіспеншілігі шынымен болған жағдайда ең ауыр жаза. Бұл жазаны балаларға қолдану қауіпті, өйткені ол кішкентай баланың өмірі тәуелді болатын негізді бұзады.
3. Физикалық, өйткені сыртқы тиімділіктің артында қорқыныштан басқа ештеңе жасырын емес. Ал баланы өз пайдам үшін ұрдым деп өзімді жұбату бекер – бұл жерде одан да зиян бар: жазадан қорқуды ғана емес, балаға қатыгездікке де үйреттіңіз.
4. Балаға айқайлаңыз, өйткені айқайлауды бала ауызша ұру ретінде қабылдайды.
5. Бала тәрбиесінде жазадан гөрі марапат көп болуы керек деген ережелерді шектен тыс сақтамау (марапаттау арқылы баланың жақсы мінез-құлқын атап көрсету, сол арқылы оны күшейтеді).
6. Ұзақ уақыт бойы және баланың жасына сәйкес келмейтін осындай уақыттан кейін (бала неғұрлым кіші болса, жаза соғұрлым құқық бұзушылыққа жақын болуы керек).
7. Баланың өткен күнәларын сөгіп, еске түсіру, сол арқылы баланың жаман мінез-құлқын күшейту.

«Балалардың қателіктерін қалай көрсетуге болады»
1. Әр қателікті байқамау.
2. Қатені бала осы іске құмар болған сәтте емес, тыныш жағдайда талқылаған дұрыс.
3. Ескертулер жалпы мақұлдау фонында жасалуы керек.
4. Бала көмек сұрамаса, оның ісіне араласудың қажеті жоқ. Сіздің араласпауыңыз арқылы сіз оған: «Сенде бәрі жақсы, сен оны жеңе аласың!» - дейсіз. Әрине, ата-ананың араласпауы қиын. Міне, кейбір кеңестер:
• әрқашан мінсіз болмаса да, балаңыз негізінен өз бетімен шеше алатын нәрселердің тізімін жасаңыз;
• бірнеше тапсырманы таңдап, олардың орындалуына бір рет болса да кедергі жасамауға тырысыңыз. Нәтижелеріне қарамастан балаңыздың күш-жігерін мадақтаңыз;
• 2-3 қатені есте сақтаңыз, әсіресе тітіркендіргіш. Олар туралы айту үшін уақыт пен сәйкес үнді табыңыз.
Бірақ егер сіз өзіңіз жеңе алмайтын күрделі қиындыққа тап болсаңыз, онда араласпау позициясы тек зиян әкеледі.
5. Егер бала қиналса және сіздің көмегіңізді қабылдауға дайын болса, оған міндетті түрде көмектесіңіз. «Бірге барайық» деген сөзден бастаған дұрыс. Бұл сиқырлы сөздер баланың жаңа дағдылар, білім және хобби әлеміне есігін ашады. Ертең бала өзі үшін не істейді
бүгін ол мұны анасымен бірге жасады. Бірлескен іс-әрекет саласы – баланың алтын қоры, оның болашаққа деген әлеуеті. Сонымен қатар, оның өзі жасай алмайтын нәрсені ғана өзіңізге алыңыз, қалғанын оған қалдырыңыз. Балаңыз жаңа әрекеттерді меңгерген сайын, оларды біртіндеп оған беріңіз.

---

«Ұлдар мен қыздарды тәрбиелеудегі сараланған тәсіл»

Бұл жай бала емес, қабылдау, ойлау және эмоцияларға тән ерекшеліктері бар ұл немесе қыз екенін ешқашан ұмытпаңыз. Оларды әртүрлі жолмен өсіру, үйрету, тіпті жақсы көру керек. Бірақ оны қатты жақсы көруді ұмытпаңыз.

Ешқашан ұлдар мен қыздарды салыстырмаңыз, біреуін екіншісіне үлгі етпеңіз: олар биологиялық жасында да ерекшеленеді - қыздар әдетте құрдастарынан үлкен болады.

Ұлдар мен қыздардың басқаша көретінін, еститінін, ұстайтынын, кеңістікті басқаша қабылдайтынын және онда шарлайтынын, ең бастысы бұл дүниеде кездескеннің бәрін басқаша түсіндіретінін ұмытпаңыз. Және, әрине, біз ересектер сияқты емес.

Есіңізде болсын, әйел ұлдарды (және ер адам – қыздарды) тәрбиелеп, оқытқанда, өзінің балалық шақтағы тәжірибесі оған аз пайда әкелетінін және өзін балалықпен олармен салыстырудың дұрыс емес және пайдасыз екенін есте сақтаңыз.

Тапсырманы орындауда ұлдардан мұқият және тиянақты болуды талап етіп, шектен шықпаңыз.

Балабақшада да, мектепте де, үйде де ұл балаларға тапсырма бергенде олардың зеректікті қажет ететін ізденіс сәтін қосуға тырысыңыз. Нені, қалай істеу керектігін алдын ала айтып, көрсетудің қажеті жоқ. Бала қателессе де, шешімнің принципін өзі ашуға ынталандыру керек.

Қыздармен, егер оларға қиын болса, жұмысты бастамас бұрын, біз тапсырманы орындау принципін, нені және қалай істеу керектігін анықтауымыз керек. Сонымен қатар, қыздарды алдын ала белгілі үлгі бойынша ғана емес, өз бетінше әрекет етуге біртіндеп үйрету керек (үй жұмысын дәл ана сияқты істеу, мектепте үйретілген стандартты есептерді шығару), және өз шешімдерін табуға ынталандыру. таныс емес, типтік емес тапсырмалар.

Айтып қана қоймай, көрсетуді де ұмытпа. Бұл әсіресе ұлдар үшін маңызды.

Ұл балалардың эмоционалдық сезімталдығы мен қобалжуын жиі бағаламайтынымызды есте сақтаңыз.

Егер сізге қызды ұрысу керек болса, оған өз көзқарасыңызды білдіруге асықпаңыз - зорлық-зомбылық эмоционалды реакция оның неге ұрысып жатқанын түсінуге кедергі жасайды. Алдымен оның қателігі неде екенін анықтаңыз.

Балаға ұрысып жатқанда, не нәрсеге көңілі толмайтынын қысқаша және нақты айтыңыз, себебі... ол эмоционалды шиеленісті ұзақ ұстай алмайды. Оның миы есту жолын өшіретін сияқты болады, ал бала сізді тыңдауды және естуді тоқтатады.

Қыздар шаршағандықтан (мидың оң «эмоционалды» жарты шарының сарқылуы) себепсіз немесе болмашы себептермен көрінетіндей капризді болуы мүмкін екенін ескеріңіз. Бұл жағдайда ұлдар интеллектуалды түрде таусылады (сол «рационалды-логикалық» жарты шардың белсенділігінің төмендеуі). Бұл үшін оларды сөгу тек пайдасыз ғана емес, сонымен бірге азғындық.

Сізге ең бастысы бір нәрсені үйрету үшін емес, баланың білім алғысы келетінін, оқуға деген ынтасын жоғалтпауын, жаңа, белгісіз, түсініксіз нәрсені үйренуге деген талғамын сезінуін қамтамасыз етуге тырысыңыз.

Бала қателесуден қорықпауы керек. Бір нәрсені қатесіз үйрену мүмкін емес. Балаңызда қателесу қорқынышын тудырмауға тырысыңыз. Қорқыныш сезімі - жаман кеңесші. Ол бастаманы, оқуға деген құштарлықты және жай ғана өмір қуанышы мен оқу қуанышын басады.

Ұлдар үшін олардың іс-әрекетінде нақты не бағаланатыны өте маңызды, қыздар үшін – оларды кім және қалай бағалайтыны. Яғни, ұл балаларды бағалаудың мәні қызықтырады (олардың белсенділігінің қандай сәті бағаланады), ал қыздар үлкендермен эмоционалды қарым-қатынасқа қызығушылық танытады, олар үшін қандай әсер қалдырғаны маңызды;

Қыздар барлық бағалауларға өте эмоционалды түрде жауап береді: оң және теріс. Ұлдар таңдаулы түрде және олар үшін мәнді бағалауларға ғана жауап береді.

«Мен жақсы тыңдамадым» деген елеулі теріс бағаға жауап ретінде тек ұлдар қыртыстың есту бөліктерін таңдап белсендірді, ал «мен нашар орындадым» деген бағаға жауап ретінде мотор бөліктері іске қосылды. Баланың белсенділігін бағалағанда, ол бағаланатын әрекеттің сол үзінділерін қайта сезінеді. Сонда ұлдар неліктен «мен саған риза емеспін» деген бағаға жауап бермеуі мүмкін екені белгілі болады. Ол оған мағынасы жоқ. Бала сіздің неліктен қанағаттанбағаныңызды білуі керек және оның әрекетін миында қайта «ойнап» тұруы керек.

---

Балаңызға сенімді болуға қалай көмектесуге болады!

1. Оның көңіл-күйін құрметтеңіз.
2. Ниетке құрмет көрсетіңіз. Бала өзі қалаған нәрсені қалауға құқылы. дегенмен, оған кейбіреулердің мүлдем істеуге тұрмайтынын түсіндіру керек.
3. Шартсыз махаббат сыйлаңыз.
4. Балаға дербестікті дамыту арқылы өзінің маңыздылығын сезінуге көмектесу.
5. Қателердің оқу рөлін түсінуге көмектесу. Өзіңізді қателіктерден қорғауға тырыспаңыз. алынатын оң тәжірибені түсінуге көмектесу маңызды.
6. Позитивті өзіндік имидждің қалыптасуына ықпал ету. Бала ең алдымен өзінің жақсы жақтарын, сосын кемшіліктерін білуі керек. Балалардың жеке қасиеттерін атап өту. Өзіңіздің кемшіліктеріңіз бен қиындықтарыңыз туралы айтыңыз. Балалар ата-анасының шынайы қабілеттерін асыра бағалауға бейім, көбінесе олар жетпеген кемелдік деп санайды.
7. Балаңызға интуицияға сенуге көмектесіңіз.
8. Сезіміңізді ашық білдіріңіз.
9. Балаңызға оның сізге қажет екенін, оның қажет екенін және сіздің өміріңізде маңызды рөл атқаратынын ескертіңіз.
10. Баланың физиологиялық және жеке мүмкіндіктері мен қабілеттеріне сәйкес өсуіне мүмкіндік беріңіз. Ол ата-анасы қалаған бейнеге мүлдем сәйкес келмеуі керек.